Tükenmişlik sendromundaki belirtiler çalışma hayatının insan yaşamının çoğunluğunu kapsaması sebebiyle gün geçtikçe artış göstermektedir. Günlük hayat içerisindeki stresin de artmasıyla daha sık karşılaşılan bir psikolojik problem olan tükenmişlik sendromu, tedavi edilmediği takdirde daha büyük sağlık sorunlarına yol açabilmektedir.

Özellikle her gün düzenli bir şekilde yoğun stresli ortamlarda çalışanlarda görülme olasılığı daha fazla olan bu sendromdaki semptomlar, yorgunluk ile karıştırılabilmektedir. Çünkü hastalık sonucunda bireyde motivasyon düşüklüğü, halsizlik, başarısızlık hissi gibi bulgular görülmektedir. Ayrıca sinsice ilerleyen bir rahatsızlık olduğundan ilk etapta pek fazla belirti de vermemektedir. Ancak hastalığın belli bir şiddete ulaşması ile beraber semptomlar belirginleşir ve hastalar bu evrede tedavi ihtiyacı duymaya başlarlar.

Hastalığın fark edildiği andan itibaren tedavi edilmesi oldukça önemlidir. Çünkü aksi takdirde hastalar için başa çıkılması güç bir hal alabilir, kişinin işini kaybetmesine ya da sosyal çevresinden uzaklaşarak depresyona sürüklenmesine neden olabilmektedir.

Tükenmişlik Sendromu Nedir?

Tükenmişlik sendromunun tanımı, kişinin içsel kaynaklarının (başarı, güç, enerji) tükendiğini hissetmesi biçiminde yapılabilir. Hastalık ilk kez 1974’ te Herbert Freudenberger tarafından teşhis edilmiştir.

Bireyin kapasitesinden çok daha fazla iş yüküne sahip olması, yoğun şekilde stres içeren işlerde çalışması ve kendini buna zorlaması ile hastalık ortaya çıkmaktadır. Son yıllarda ünlü kişilerde rastlanması ile beraber bilinirliği artan hastalık hakkında yapılan araştırmalar sayesinde günümüzde, tanı ve tedavi yöntemleri de oldukça gelişmiştir.

Sendromdan kaynaklı olarak kişide enerji kaybı, kronik yorgunluk ve bazı fiziksel reaksiyonlar görülür. Aslında bu hastalık, kişinin yoğun stresli hayat koşullarına verdiği bir tepki olarak da bilinmektedir. Kişideki hem duygusal hem de fiziksel birtakım sorunların baş göstermesi bireyin kendine karşı güvenini zedeler ve bireyin sürekli olarak başarısız olacağını düşünmesine yol açar. Böylelikle hasta, sorumluluklarını yerine getirmekten uzak duran ve sosyal çevresiyle arasına mesafeler koyan bir birey haline gelir.

Tükenmişlik Sendromunun Nedenleri

Tükenmişlik sendromunun sebepleri temel olarak 3 ana başlık altında incelenmektedir. Bu başlıklar şöyle sıralanabilir:

• Bireysel Faktörler
• Çevresel Faktörler
• Kurumsal Faktörler

İlk başlık olan bireysel faktörlerde kişinin kendi özel hayatı içerisinde yaşadığı stres sorunları yer almaktadır. Özellikle fazla tez canlı olan, aşırı mükemmeliyetçi bir karaktere sahip olan bireyler bu kapsamda yer almaktadır. Bunun yanında evli ya da bir başkasının bakımını üstlenmiş olanlarda da sorumluluk iş ve aile düzenini aynı standartta devam ettirme yüküne bağlı olduğundan yine, bu kişilerde de hastalığın daha sık görüldüğü bilinmektedir.

Çevresel faktörler ise şunlardır:

• Toplumsal olaylar (afet, terör vb.)
• Çekirdek ve büyük aile dinamikleri
• Sosyo-ekonomik etkenler
• Politik gerilimin yüksek olması

Son olarak kurumsal faktörler ise genel anlamda iş hayatının birey üzerinde kurduğu baskıyla ilişkilidir. Özellikle modernleşen yaşamda bireyin iş ve ev dengesini kurabilmesinin gittikçe zorlaşması ile birlikte tükenmişlik sendromuna yakalanan bireylerin sayısında da artış gözlemlenmiştir.

Tükenmişlik Sendromunun Belirtileri

Tükenmişlik sendromunda görülen bulgular da yine fiziksel, duygusal ve davranışsal semptomlar olarak üç grup halinde incelenmektedir.

Hastalık sebebiyle görülen fiziksel bulgular şunlardır:

• Halsizlik
• Vücutta nedeni olmayan ağrıların meydana gelmesi (özellikle baş ve kaslarda)
• Vücutta karıncalanmalar
• Uyku bozuklukları
• Vücut direncinin düşmesi nedeniyle sık sık hasta olma, enfeksiyon kapma
• Çarpıntı
• Ter dökme
• Tansiyon yükselmesi
• Egzama
• İdrara çıkma sıklığında artış
• Göğsün sıkışması hissi

Duygusal belirtiler ise şunlardır:

• Çaresizlik hissine kapılmak
• Sinirlilik ve sabırsızlık
• Alıngan tavır sergilemek
• Tatmin olamamak
• Eleştirilmeye tahammülsüzlük
• Paranoid fikirler
• Özgüven eksikliği
• Depresif hissetme
• Suçluluk hissi duyma
• Kendini başarısız ve yetersiz görme

Son olarak görülen davranış bozuklukları ise şu şekildedir:

• İşleri ağrdan alma
• Hırsızlık eğilimleri
• İşten ruhen ve bedenen uzaklaşma
• Kendine yeteri kadar özen göstermeme
• İş yerinde düzensizlik
• İş performansında azalma
• Sosyal çevre ile ilişkilerinde bozulma, ihmal
• Yaptığı işlerden tatminlik duymma
• Yeni bir iş arama ya da işi bırakmak isteme

Tükenmişlik Sendromunun Evreleri

Tükenmişlik sendromunda görülen evreler dörde ayrılır ve sırasıyla şunlardır:

• İdealistlik Evresi: İlk evre olan idealistlik evresinde birey zorlanmaya başladığını fark eder. Ancak kendini yavaşlatmak yerine hırslanır ve kendini yapabileceğine ikna etmeye başlar. Sürekli enerji doludur ve bu sebepten dolayı kendi kapasitesini göz ardı eder. Uykusuzluk ya da stresli çalışma koşulları umrunda değildir. Önemli olan tek şey o işi başaracak olmasıdır.
• İkinci Evre: Artık kişi, çabalamaktan uzaklaşma evresindedir. Çünkü verdiği emek ve enerjinin karşılığını alamadığını fark eder. Böylelikle duygusal çöküşe doğru sürüklenmeye başlar.
• Engellenme Evresi: Üçüncü evre olan bu aşamada kişi kendini her alandan geri çekmeye başlar. Oldukça yoğun bir çaresizlik ve engellenmişlik hissine kapılır. Semptomların en yoğun şekilde görülmeye başladığı evre budur. Özellikle nefes darlığı, uyku bozuklukları, ani sinir krizleri gibi bulgulara sıklıkla rastlanmaktadır.
• APATİ Evresi: Son evrede ise kişi artık büyük bir vazgeçmişlik içerisindedir. Ümit etmekten ve çevresindeki insanlara inanmaktan vazgeçer. Bu evredeki tükenmişlik sendromunda hasta, olaylara karşı tepkisizleşir ve hayata tekdüze bakmaya başlar.

Tükenmişlik Sendromunun Teşhisi

Hastalığın son zamanlarda gösterdiği artış ve ün sahibi kişiler tarafından bilinir hale gelmesi sebebiyle hakkında yapılan araştırmalarda artış yaşanmış fakat sonucunda Maslach Tükenmişlik Ölçeği (MBI) olarak isimlendirilmiş bir test bulunmuştur. Bu sayede tükenmişlik sendromu tanısı konulması somut bir veriye bağlanmıştır.

Hasta kişi öncelikle bir psikiyatrist ve psikoloğa yaşadığı sorunları yani hasta öyküsünü detaylı şekilde anlatmalıdır. Daha sonrasında doktorların gerekli görmesiyle Maslach Tükenmişlik Ölçeği (MBI) uygulanabilmektedir.

Bu test bir envanterdir. Hastanın vereceği cevaplar sonucunda aldığı puana bakılarak hastalık teşhis edilmektedir.

Bazen depresyon ya da diğer psikolojik rahatsızlıklarla beraber de görülebilen bir rahatsızlık olduğundan psikiyatrik muayenenin oldukça dikkatli bir biçimde yapılması önemlidir.

Tükenmişlik Sendromunun Tedavisi

Tükenmişlik sendromunda tedavi genellikle kolay ve kısa sürmektedir. Tabii ki tedavi süreci, hastalığın ilerlemişlik düzeyi ile paralel bir biçimde şekillenmektedir. Eğer ki hastalık erken evrelerde teşhis edilir ise kişinin hayatında yapacağı basit değişiklikler ve düzenli psikoterapiler ile önünü alabilmek mümkün olacaktır. Yapılan terapilerde hastalığın ortaya çıkmasına neden olan faktörler tespit edilerek hastanın hayatından çıkarılması için alınabilecek tedbirler saptanır.

Hastalığın ilerleyen evrelerinde ise psikoterapinin önemi, kişinin yapacağı basit değişikliklerden daha değerli olacaktır. Çünkü stresten uzaklaşmak, bireyin içinde bulunduğu depresif hali törpülemeye yetmeyecektir. Bu aşamada hastaların yeni hobiler edinmesi, spora başlaması, kendini aşırı iş yoğunluğundan uzak tutması ve terapilere düzenli şekilde devam etmesi tedaviyi için yeterli olacaktır.

Hastalık tedavi edilmediği takdirde daha ileri boyuttaki problemlere yol açabileceğinden belirtilerin görülmesi ile beraber mutlaka psikiyatristlere başvurulması gerekmektedir.

Tükenmişlik Sendromuna Karşı Alınabilecek Önlemler

Tükenmişlik sendromu bireyin kendi kendine alacağı önlemlerle erken evrede ya da hastalık henüz ortaya çıkmadan önlenebilecek bir rahatsızlıktır.

Tükenmişlik sendromunda alınabilecek önlemler şunlardır:

• Kişinin yeni hobiler edinmesini sağlamak
• Stresten olabildiğince uzak sakin bir yaşam sürmek
• Beslenme düzenini sağlıklı şekilde planlamak
• Düzenli uyku uyumak
• Monoton bir yaşamdan kaçınmak
• Gerekli görüldüğü takdirde bir psikoloğa giderek fazla yüklerin dengelenmesini sağlamak

Modernleşen yaşam koşullarına ayak uyduramayarak üzerindeki stres yükünü doğru şekilde yönetememekten kaynaklanan tükenmişlik sendromu hakkında yapılan araştırmalarda, özellikle hizmet sektöründe çalışan bireylerin bu hastalığa yakalanma riskinin daha yüksek olduğu saptanmıştır.